Μεγάλο Κραχ του 1929: τι ήταν και πώς αντιμετωπίστηκε
Το Μεγάλο Κραχ του 1929 ήταν η χειρότερη και μακροβιότερη οικονομική κρίση στη σύγχρονη ιστορία και διήρκεσε έως την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1939.
Ξεκίνησε όταν κατέρρευσε το αμερικανικό χρηματιστήριο με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ανεργία και να μειωθούν η καταναλωτική ζήτηση και η βιομηχανική παραγωγή. Έτσι η οικονομική κρίση του 1929 ήταν το μεγαλύτερο κοινωνικό και οικονομικό πλήγμα στα θεμέλια των ΗΠΑ από την εποχή του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865).
Τι ήταν το Μεγάλο Κραχ του 1929;
Το Μεγάλο Κραχ συνέβη τον Οκτώβριο του 1929 όταν οι τιμές των μετοχών έπεσαν απότομα στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Μέσα σε δυο ημέρες που ονομάστηκαν «Μαύρη Πέμπτη» και «Μαύρη Τρίτη» πουλήθηκαν περίπου 30 εκατομμύρια μετοχές και οι επενδυτές είδαν τα χρήματα τους να εξαφανίζονται μέσα σε λίγες ώρες.
Αίτια του Μεγάλου Κραχ
Οι ΗΠΑ πέρασαν δραματικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές τη δεκαετία του 1920. Ο κόσμος συνέρεε στις πόλεις με την ελπίδα μιας καλύτερης και πιο άνετης οικονομικά ζωής. Το μέσο εισόδημα διπλασιάστηκε και το συνολικό ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε κατά 40% έως το τέλος της δεκαετίας.
Ο κόσμος ήταν οικονομικά άνετος και αυτό φαινόταν σε ένα βαθμό στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Όλοι ανεξαιρέτως, από τους μεγιστάνες μέχρι τους μικρομεσαίους, είχαν τα χρήματά τους σε μετοχές. Οι τιμές των μετοχών ανέβαιναν συνεχώς σε επίπεδα που ξεπερνούσαν την πραγματική τους αξία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να φτάσει η χρηματιστηριακή αγορά στο μέγιστο της επέκτασής της τον Αύγουστο του 1929.
Έτσι, το καλοκαίρι του 1929 η αμερικανική οικονομία μπήκε σε μια περίοδο ήπιας ύφεσης. Οι καταναλωτικές δαπάνες και οι επενδύσεις μειώθηκαν. Τα εργοστάσια και οι επιχειρήσεις επιβράδυναν την παραγωγή τους και απέλυσαν τους υπαλλήλους τους. Η ανεργία αυξήθηκε κατακόρυφα. Τα απούλητα αγαθά συσσωρεύονταν στις αποθήκες των εργοστασίων και των καταστημάτων. Η ξηρασία έπληξε σε μεγάλο βαθμό την αγροτική παραγωγή, ενώ οι τράπεζες είχαν μεγάλο πλεόνασμα ανεξόφλητων δανείων.
Η φούσκα ήταν έτοιμη να σκάσει. Πολλοί επενδυτές έχασαν την εμπιστοσύνη τους στη χρηματιστηριακή αγορά και έσπευσαν να πουλήσουν τις μετοχές τους ώστε να μη χάσουν μέρος των κερδών τους. Άλλοι είδαν τα χρήματα τους να εξαφανίζονται εν μια νυκτί. Τον Οκτώβριο πωλήθηκαν σχεδόν 30 εκατομμύρια μετοχές. Η μεγάλη και απότομη πτώση των τιμών κατά 33% οδήγησε στο Μεγάλο Κραχ και την Οικονομική Κρίση του 1929.
Οι συνέπειες του Μεγάλου Κραχ
Τα επόμενα τέσσερα χρόνια ήταν ένας οικονομικός και κοινωνικός εφιάλτης για τους Αμερικανούς. Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε στο μισό. Οι άστεγοι και οι ουρές στα συσσίτια ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στις αμερικανικές πόλεις. Η έντονη ξηρασία και τα σύννεφα σκόνης κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής. Οι αγρότες άφησαν τα χωράφια και τα σπίτια τους και μετανάστευσαν στις πόλεις προς αναζήτηση εργασίας και στέγης. Μέσα σε ένα χρόνο σημειώθηκαν 23.000 αυτοκτονίες.
Μετά την κατάρρευση του Χρηματιστηρίου ήρθε η σειρά των τραπεζών. Ο κόσμος έχασε την εμπιστοσύνη του στη φερεγγυότητα των τραπεζών και ζήτησε τις καταθέσεις του σε μετρητά. Οι τράπεζες ρευστοποίησαν τα δάνεια τους για να αναπληρώσουν τα απαιτούμενα μετρητά και αναπόφευκτα οδηγήθηκαν σε χρεοκοπία. Μέχρι τι αρχές του 1933 είχαν κλείσει χιλιάδες τράπεζες στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Πώς αντιμετωπίστηκε η οικονομική κρίση του 1929 στις ΗΠΑ
Η κυβέρνηση του προέδρου Χούβερ προσπάθησε μάταια να υποστηρίξει τις τράπεζες με κρατικά δάνεια και να βάλει φρένο στην οικονομική κατάρρευση. Έτσι, η συνεχιζόμενη οικονομική κρίση και οι 15 εκατομμύρια άνεργοι ανέδειξαν τον Ρούζβελτ νικητή στις εκλογές του 1932. Ο Ρούζβελτ κατάφερε μέσα από μια σειρά προγραμμάτων και έργων που έμειναν γνωστά με τον όρο New Deal να αποκαταστήσει την οικονομική και κοινωνική ευημερία των Αμερικανών πολιτών. Ψηφίστηκαν νόμοι που αποσκοπούσαν στην τόνωση της γεωργικής και βιομηχανικής παραγωγής, καθώς και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ιδρύθηκε επίσης η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για τη ρύθμιση του Χρηματιστηρίου και την αποφυγή παρόμοιων περιστατικών που οδήγησαν στο Μεγάλο Κραχ του 1929.
Η Οικονομική Κρίση έληξε το 1939 και με την είσοδο των Η.Π.Α. στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών και η παραγωγή πολεμικού υλικού από τα εργοστάσια μείωσαν την ανεργία σε επίπεδα πριν το 1929.
Η Οικονομική Κρίση του 1929 στην Ελλάδα
Η Οικονομική Κρίση του 1929 επεκτάθηκε γρήγορα και σε άλλες χώρες της υφηλίου. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, είδαν τις οικονομίες τους να επηρεάζονται σημαντικά από το Μεγάλο Κραχ. Η κοινωνική εξαθλίωση οδήγησε στην εμφάνιση εξτρεμιστικών κινημάτων με αποκορύφωμα την άνοδο του Γ’ Ράιχ στη Γερμανία.
Στην Ελλάδα οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης άρχισαν να φαίνονται στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Η χώρα δυσκολεύονταν να βρει κεφάλαια από το εξωτερικό για τη χρηματοδότηση των μεγάλων επενδύσεων που σχεδίαζε η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η υποτίμηση της αγγλικής λίρας και η αποσύνδεση της από το χρυσό το 1931 είχε σαν επακόλουθο την υποτίμηση της δραχμής και των υπόλοιπων ευρωπαϊκών νομισμάτων. Η σύνδεση της δραχμής με το δολάριο και το κλείσιμο του χρηματιστηρίου δεν άλλαξαν προς το καλύτερο την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, που χειροτέρευε χρόνο με τον χρόνο. Η κρίση χτύπησε τη βιομηχανία, τη γεωργική παραγωγή και τις επιχειρήσεις. Πολλές εταιρίες πτώχευσαν και η ανεργία αυξήθηκε μέσα σε δυο χρόνια. Η πτώχευση της Ελλάδας συνέβη τελικά τον Απρίλιο του 1932.
Πώς αντιμετωπίστηκε η οικονομική κρίση στην Ελλάδα
Η τότε κυβέρνηση του Βενιζέλου θέσπισε άμεσα μέτρα για την επανεκκίνηση της οικονομίας. Πρώτα απ’ όλα ψηφίστηκε στη Βουλή νομοσχέδιο για την κοινωνική ασφάλιση για την προστασία των φτωχότερων στρωμάτων του πληθυσμού. Η δραχμή αποδεσμεύθηκε από τον χρυσό και υποτιμήθηκε ως προς τα ξένα νομίσματα κατά 60%. Οι δασμοί στα εισαγόμενα προϊόντα αυξήθηκαν δραστικά. Ο Βενιζέλος μερίμνησε ιδιαίτερα για τον αγροτικό τομέα της οικονομίας. Η αύξηση των καλλιεργήσιμων εδαφών αύξησε την αγροτική παραγωγή και η κατανάλωση εγχώριων προϊόντων βελτίωσε το εμπορικό ισοζύγιο της Ελλάδας. Η απασχόληση στη βιομηχανία και οι μισθοί αυξήθηκαν μετά το 1932, ενώ οι τράπεζες είδαν τα αποθεματικά τους να πολλαπλασιάζονται. Τα μέτρα αυτά απέδωσαν και έως το τέλος της δεκαετίας η Ελλάδα είχε ανακάμψει οικονομικά και κοινωνικά.
Η Οικονομική Κρίση του 1929 έφερε μικρές ή μεγάλες αλλαγές στον κόσμο, ανάλογα με το οικονομικό και αναπτυξιακό επίπεδο της εκάστοτε χώρας. Η Ελλάδα, για παράδειγμα, υπέφερε συγκριτικά λιγότερο σε σχέση με άλλες χώρες στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και τα μέτρα που ελήφθησαν από την ελληνική κυβέρνηση απέδωσαν καρπούς. Αλλά από τους καρπούς αυτούς δεν ωφελήθηκαν τα φτωχότερα στρώματα της κοινωνίας. Τα μικροκομματικά συμφέροντα και το πελατειακό κράτος έβαλαν φρένο στην ευημερία της χώρας και στις όποιες δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας να ισχυροποιηθεί μέσα σε ένα νέο διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον.
Από την άλλη, το Μεγάλο Κραχ ήταν η σοβαρότερη κρίση στην ιστορία των Η.Π.Α. μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνονταν στην αρχή της δεκαετίας του 1930 να καταρρέουν. Όμως, παρ’ όλη την αναταραχή και τον πανικό, η οικονομική κρίση έφερε δραματικές αλλαγές στην αμερικανική κοινωνία. Άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις έμαθαν για την αξία και τα οφέλη της ύπαρξης σταθερού εισοδήματος για την υποστήριξη του βιοτικού επιπέδου τους αντί να ρισκάρουν με τη ζωή ή τα χρήματα τους. Αντιμέτωπος με ολοκληρωτικές ιδεολογίες στην Ευρώπη και την Ασία, ο Αμερικανός πολίτης ανακάλυψε ξανά τις αρετές της δημοκρατίας και της σεμνότητας, όπως αυτές παρουσιάζονταν στις ομιλίες του Ρούζβελτ και στις ταινίες του Φράνκ Κάπρα.
Οι διάφορες οικονομικές κρίσεις που έπληξαν την παγκόσμια οικονομία τα τελευταία χρόνια έδειξαν ότι ζούμε σε ένα ασταθές οικονομικό περιβάλλον. Οι κρίσεις οδηγούν τις οικονομίες σε ύφεση και έχουν κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις. Είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε τέτοια φαινόμενα στο μέλλον;
Ενδεικτικές πηγές (Ανάκτηση 30/5/2024)
- The Great Depression
- Great Depression: Years, Facts & Effects | HISTORY
- 1929 – 1932: Η Παγκόσμια Οικονομική Κρίση και η Ελληνική Πτώχευση
- Πώς η Ελλάδα ξεπέρασε το κραχ του 1929 – Τα διδάγματα για το σήμερα – slpress.gr
Πρόσφατα άρθρα:
