Ξένο χώμα: ένα αμφιλεγόμενο βιβλίο για την οδύσσεια των Μεξικανών μεταναστών
Το βιβλίο «Ξένο χώμα» είναι ένα σοκαριστικό μυθιστόρημα για τη μετανάστευση και την εγκληματικότητα των καρτέλ στο Μεξικό που με έβαλε σε σκέψεις για πολλούς λόγους.
Το «Ξένο χώμα» ήθελα καιρό να το διαβάσω και επιτέλους μου δόθηκε η ευκαιρία να το κάνω μέσα από τη λέσχη ανάγνωσης The Books Coven Greek Book Club. Ομολογώ πως είναι ιδανικό για να διαβαστεί από μια λέσχη βιβλίου, καθώς προκαλεί έντονο προβληματισμό και δίνει απλόχερα θέματα για συζήτηση. Μερικά μέλη ενθουσιάστηκαν με το βιβλίο και άλλα όχι και τόσο. Εγώ προσωπικά; Είμαι κάπου στη μέση και στην κριτική μου παρακάτω όχι μόνο θα σου πω για όλα αυτά που με εντυπωσίασαν στο «Ξένο χώμα» κι εκείνα τα λίγα που δε με έπεισαν, αλλά και για τη δημόσια συζήτηση και τον αντίλογο που έχει δημιουργήσει το συγκεκριμένο βιβλίο στο Μεξικό και στις ΗΠΑ.
Λίγα λόγια για το βιβλίο
Συγγραφέας: Jeanine Cummins
Σελίδες: 496
Εκδόσεις: Δώμα
Έτος έκδοσης: 2022
Στο «Ξένο χώμα» παρακολουθούμε την οδύσσεια μιας μητέρας και του γιου της για να καταφέρουν να φτάσουν στα βόρεια σύνορα του Μεξικού και να περάσουν στις ΗΠΑ με σκοπό να γλιτώσουν την οργή του καρτέλ της πόλης που έμεναν μέχρι πρότινος.
Η Λύδια ζει στο Ακαπούλκο του Μεξικού μια συνηθισμένη ζωή: έχει την οικογένειά της, ένα μικρό βιβλιοπωλείο και η καθημερινότητα της κυλά ήρεμα παράλληλα με τα εγκλήματα που διαπράττουν τα καρτέλ (εγκληματικές οργανώσεις του Μεξικού) στην πόλη. Όταν όμως γίνει εκείνη ο στόχος τους, η Λύδια μαζί με τον οκτάχρονο γιο της, τον Λούκα, τρέχουν να ξεφύγουν από την εκδικητική μανία του κυρίαρχου τοπικού καρτέλ, τους Λος Χαρδινέρος. Η μόνη τους ελπίδα για να σωθούν είναι να διαφύγουν στις ΗΠΑ, αλλά για να φτάσουν μέχρι εκεί πρέπει να διασχίσουν πρώτα όλη την ενδοχώρα του Μεξικού με το καρτέλ στο κατόπι τους. Πόσο εφικτό είναι όμως να τα καταφέρουν;
Μέσα από την ιστορία της Λύδια παρακολουθούμε την τραγική πραγματικότητα της εγκληματικότητας στο Μεξικό και της αναγκαστικής μετανάστευσης. Όλη η αγωνία και ο συνεχής φόβος των ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη βία στη χώρα τους αποτυπώνεται σε ένα καταιγιστικό μυθιστόρημα από το οποίο όμως δε λείπουν και οι στιγμές ανθρωπιάς που μας κάνουν να πιστεύουμε στα θαύματα.
Γιατί να διαβάσεις το «Ξένο χώμα»;
Διάβασέ το, αν θέλεις ένα βιβλίο που θα σε αιχμαλωτίσει από τις πρώτες κιόλας σελίδες και θα σου ανοίξει ένα παράθυρο όχι μόνο στις συνθήκες της εγκληματικότητας στο Μεξικό, αλλά και στις σοκαριστικές έως θανατηφόρες περιπέτειες των κυνηγημένων από τα καρτέλ που προσπαθούν να βρουν καταφύγιο στις ΗΠΑ.
Τι εντυπώσεις μου άφησε το βιβλίο «Ξένο χώμα» – κριτική & ανάλυση
Γραφή και αφήγηση
Η αφήγηση έχει γρήγορη και κινηματογραφική ροή, ενώ η γραφή είναι άμεση και στακάτη, κάπου κάπου γίνεται απρόσωπη, συγκλονιστική και αποστασιοποιημένη όταν τα γεγονότα σοκάρουν, κι έπειτα ξαναμπαίνει μέσα στους χαρακτήρες για να μας αποδώσει τα συναισθήματα τους. Υπάρχουν αρκετές αναδρομές στο παρελθόν που χτίζουν και γεμίζουν σταδιακά την ιστορία της Λύδια και μας δείχνουν τη φαινομενική κατάσταση ηρεμίας της ζωής της και τον υποβόσκοντα φόβο. Μου φαίνεται ότι η συγγραφέας ακολουθεί μια δοκιμασμένη συνταγή για το χτίσιμο της αγωνίας κάτι που πετυχαίνει πολύ καλά κατά τη γνώμη μου.
Επιπλέον, κάτι άλλο που πρέπει να γνωρίζεις είναι ότι η Τζανίν Κάμμινς χρησιμοποιεί πολλές ισπανικές λέξεις με πολιτιστικές αναφορές μέσα στο κείμενο, γιατί μάλλον είναι δύσκολο έως αδύνατον να αποδοθούν σε άλλες γλώσσες. Όμως, επεξηγούνται σε σημειώσεις από τη μεταφράστρια της ελληνικής έκδοσης και συμπληρώνουν την κατανόηση μας για την μεξικανική κουλτούρα.
Το παράξενο που του συμβαίνει είναι – το τίποτα. Ο κατακλυσμός της οδύνης που τόση ώρα απωθεί, δεν έρχεται. Ούτε και φεύγει. Μένει εκεί, έγκλειστος σαν κρατημένη ανάσα. Ο Λούκα έχει την αίσθηση ότι αν γυρίσει το κεφάλι του, αν ακουμπήσει τη φυσαλίδα του εφιάλτη έστω και ελάχιστα με το δάχτυλό του, θα σκάσει εξαπολύοντας ένα χείμαρρο τόσο πελώριο που θα τον παρασύρει χωρίς επιστροφή.
Jeanine Cummins – Απόσπασμα από το «Ξένο χώμα»
Χαρακτήρες
Κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου «Ξένο χώμα» είναι η Λύδια, μέσα από την οποία η συγγραφέας μας δείχνει τον φόβο και την αγωνία των ανθρώπων που αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για να γλιτώσουν τη ζωή τους λόγω της βίας που βιώνουν. Ταυτόχρονα, όμως, βλέπουμε και τη δύναμη που αντλεί ως μητέρα για να προστατεύσει το παιδί της, μια δύναμη που της δίνει ώθηση για να συνεχίσει αυτό το σχεδόν αδύνατο ταξίδι προς τις ΗΠΑ. Η Λύδια, όμως, δεν αντιμετωπίζει μόνο τον φόβο του κινδύνου για τη ζωή της ίδιας και του μικρού γιου της, αλλά βρίσκεται ταυτόχρονα σε μια εσωτερική σύγκρουση κινούμενη ανάμεσα στην αγάπη και στο μίσος για έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα του βιβλίου. Γίνεται να μισείς και να αγαπάς κάποιον ταυτόχρονα; Αρκετές φορές η συγγραφέας μου μετέδωσε την ένταση των συναισθημάτων της ηρωίδας, αλλά κάτι σαν να μου έλειπε από τον χαρακτήρα της Λύδια, ίσως να ένιωσα ότι δε βίωσε πραγματικά αυτόν τον κίνδυνο της καταδίωξης, σαν να κρατούσε τον εαυτό της και εμένα ως αναγνώστρια σε απόσταση.
Το μόνο καλό που έχει ο τρόμος, συνειδητοποιεί η Λύδια, είναι ότι υπερτερεί σε αμεσότητα από τον πόνο.
Jeanine Cummins – Απόσπασμα από το «Ξένο χώμα»
Έπειτα, έχουμε τον Λούκα, τον οκτάχρονο γιο της Λύδια που πολλές φορές με την παιδικότητά του ελαφρύνει λίγο την αίσθηση της συνεχούς αγωνίας. Θα έλεγα όμως ότι στην αρχή δίνει την εντύπωση ενός μεγαλύτερου παιδιού, σαν να μην ανταποκρίνεται η συμπεριφορά του στην ηλικία του σε κάποιους διαλόγους.
Την ίδια στιγμή γνωρίζουμε τη Σολεδάδ και τη Ρεβέκκα, δύο έφηβες αδερφές που λόγω της βίας που υπέστησαν στον τόπο διαμονής τους, αναγκάστηκαν να φύγουν. Οι δρόμοι τους συναντιούνται με αυτούς της Λύδια και του Λούκα και σιγά σιγά μαθαίνουμε τις λεπτομέρειες της δικής τους τραγικής ιστορίας. Και οι δύο αυτοί δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι πολύ ωραία χτισμένοι και η συγγραφέας θίγει μέσα από αυτούς πολύ σημαντικά κοινωνικά ζητήματα.
Η καρδιά του ήδη είναι διχασμένη ανάμεσα στην επιθυμία να θυμάται και την ανάγκη να ξεχάσει. Τους επόμενους μήνες, θα υπάρξουν στιγμές που ο Λούκα θα μετανιώσει που κατασπάλησε αυτές τις πρώτες μέρες του πένθους. Θα ευχηθεί να τις είχε αφήσει να τον διαπεράσουν και να τον διαλύσουν ακόμα πιο πολύ. Γιατί όσο θα κατακάθεται η λησμονιά, τόσο θα τη νιώθει σαν προδοσία.
Jeanine Cummins – Απόσπασμα από το «Ξένο χώμα»
Στον αντίποδα όλων αυτών, έχουμε τον μάλλον γοητευτικό Χαβιέρ, ο οποίος μου θύμισε λίγο καρικατούρα παλιού βραζιλιάνικου σίριαλ με αρκετά κλισέ χαρακτηριστικά. Δε θα έλεγα ότι είναι ένας μονοδιάστατος χαρακτήρας, αλλά σίγουρα δεν νομίζω ότι αναπτύσσεται σε βάθος από τη συγγραφέα.
Θέματα
Το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η εξαναγκαστική μετανάστευση και πώς αυτή βιώνεται από απλούς, καθημερινούς ανθρώπους. Τι θα συμβεί σε εμένα, εσένα, εμάς αν μια μέρα αναγκαστούμε να εγκαταλείψουμε το σπίτι μας και τη ζωή μας ξαφνικά και να μεταναστεύσουμε παράνομα σε άλλη χώρα για να σώσουμε τη ζωή μας;
Την ίδια στιγμή, θίγονται θέματα όπως η εγκληματική δραστηριότητα των καρτέλ στο Μεξικό, η βία, το πένθος, τα όρια της ηθικής ενός ανθρώπου όταν η ζωή του βρίσκεται σε κίνδυνο, η διαχείριση του τραύματος, οι εσωτερικές συναισθηματικές συγκρούσεις και η συγκλονιστική δύναμη της επιβίωσης.
Το τραύμα πάντα περιμένει την ώρα της ησυχίας.
Jeanine Cummins – Απόσπασμα από το «Ξένο χώμα»
Έρευνα της συγγραφέως και η πραγματικότητα πίσω από τη μυθοπλασία
Η Τζανίν Κάμμινς, όπως αναφέρει και η ίδια σε σημείωμά της στο τέλος του βιβλίου, ξεκίνησε την έρευνα της για τη συγγραφή του το 2013 και παραθέτει πολύ ενδιαφέροντα στατιστικά για τη μετανάστευση των ανθρώπων παγκοσμίως, όπως για παράδειγμα ότι το 2017 κάθε 90 λεπτά πέθαινε ένας μετανάστης στη Μεσόγειο, στην Κεντρική Αμερική, στο Κέρας της Αφρικής ή ότι σήμερα έχουν εξαφανιστεί επισήμως 40.000 άνθρωποι σε όλο το Μεξικό και συνεχώς έρχονται στην επιφάνεια μαζικοί τάφοι με εκατοντάδες πτώματα. Για να γράψει αυτό το βιβλίο, μελέτησε πολλά μυθιστορήματα που έχουν ήδη γραφτεί για την εγκληματικότητα των καρτέλ στο Μεξικό, ενώ η ίδια ταξίδεψε πολλές φορές στη χώρα και στα σύνορά της με τις ΗΠΑ παίρνοντας συνέντευξη από πολλούς κατατρεγμένους ανθρώπους, ο καθένας με μια δική του προσωπική τραγική ιστορία.
Ιδού, λοιπόν. Το ξέχειλο δοχείο του πένθους της, τεράστιο και βαθύ κάτω από τη μελανιά, η απόδειξη της ανθρωπιάς της, ανέπαφη. Θέλει να το θάψει πάλι εκεί που ήταν. Δεν μπορεί να υποκύψει ακόμα.
Jeanine Cummins – Απόσπασμα από το «Ξένο χώμα»
Έτσι, εμπνεύστηκε τους χαρακτήρες του βιβλίου της, που, αν και είναι φανταστικοί, βασίζονται σε αληθινές ιστορίες που συγκέντρωσε από μετανάστες. Το καρτέλ Λος Χαρδινέρος και ο αρχηγός τους δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα, αλλά όλο το υπόβαθρο της βίας που κυριαρχεί στο βιβλίο, όπως επίσης και ο τρόπος δράσης και λειτουργίας των καρτέλ ή η πορεία που ακολουθούν οι μετανάστες και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν για να καταφέρουν – αν καταφέρουν – να περάσουν τα σύνορα, είναι αληθινά. Μέσα, λοιπόν, από αυτό το μυθιστόρημα η συγγραφέας ρίχνει φως στην εγκληματικότητα των καρτέλ στο Μεξικό, όχι εστιάζοντας στους βαρόνους της βίας και στα αίτια της, αλλά στον απλό άνθρωπο που τρέχει να σωθεί από αυτούς.
Αντίλογος για το βιβλίο «Ξένο χώμα»
Σύμφωνα με κάποιους κριτικούς, το «Ξένο χώμα» φαίνεται να απευθύνεται αποκλειστικά σε μη Μεξικανούς αναγνώστες γραμμένο από μια μη Μεξικανή συγγραφέα και παρουσιάζεται ως μια ιστορία που υπενθυμίζει ότι οι Μεξικανοί μετανάστες είναι κι αυτοί άνθρωποι και όχι μια σκουρόχρωμη μάζα που στριμώχνεται για να περάσει τα σύνορα των ΗΠΑ. Για κάποιους αναγνώστες, ανάμεσα τους και κάποιοι Λατινοαμερικάνοι, η Κάμμινς πετυχαίνει αυτόν τον στόχο.
Όμως, παρόλο που το «Ξένο χώμα» εξυμνήθηκε διεθνώς, υπήρξε έντονος αντίλογος και αντιδράσεις από τη λατινοαμερικάνικη κοινότητα σχετικά με το περιεχόμενο του βιβλίου, καθώς και την ταυτότητα της συγγραφέως και πώς αυτή επηρεάζει το δικαίωμά της να γράψει για μια χώρα και ομάδα ανθρώπων στην οποία δεν ανήκει.
Από τη μια πλευρά, θίγεται το γεγονός ότι μια μη Μεξικανή συγγραφέας που αυτοπροσδιορίστηκε σε παλιότερες δηλώσεις της ως «λευκή» έγραψε ένα μυθιστόρημα για το Μεξικό και τους Μεξικανούς μετανάστες, ενώ αργότερα κοντά στην κυκλοφορία του βιβλίου της ξεκίνησε να αυτοπροσδιορίζεται ως «Λατινοαμερικανή» επικαλούμενη την καταγωγή της γιαγιάς της από το Πουέρτο Ρίκο.
Από την άλλη, όπως αναφέρει μεταξύ άλλων στην κριτική της και η Μεξικανή συγγραφέας Myriam Gurba, στο «Ξένο χώμα» η Κάμμινς παρουσιάζει τις ΗΠΑ ως μια ουτοπία, ένα άσυλο, που περιμένει τους μετανάστες έξω από την αιματηρή εγκληματική ζώνη του Μεξικού, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι. Επιπλέον, επισημαίνει ότι το «Ξένο χώμα» έλαβε μια αμοιβή, στήριξη και προώθηση από τον εκδοτικό / λογοτεχνικό κόσμο που βιβλία αντίστοιχης θεματολογίας από Λατινοαμερικάνους συγγραφείς σπάνια λαμβάνουν. Ταυτόχρονα, θεωρεί ότι το βιβλίο επικεντρώνεται σε υπερβολικό βαθμό στον πόνο και το τραύμα των χαρακτήρων σε σημείο που τον αντικειμενικοποιεί και αυτή η αντικειμενικοποίηση είναι επακόλουθη όταν κάποιοι γράφουν για περιθωριοποιημένες ομάδες ανθρώπων στις οποίες δεν ανήκουν. Με άλλα λόγια, εκμεταλλεύεται σοκαριστικά και τραυματικά γεγονότα για να προκαλέσει εντύπωση και να εκβιάσει το συναίσθημα χωρίς να εμβαθύνει πραγματικά στην ανθρωπιά των χαρακτήρων. Κι αυτές τις απόψεις τις μοιράζονται κι άλλοι αναγνώστες και κριτικοί του έργου.
Άλλοι πάλι εντοπίζουν προβλήματα στην αυθεντικότητα του περιεχομένου του βιβλίου. Για παράδειγμα, θεωρούν ότι η κεντρική ηρωίδα μοιάζει σαν να αγνοεί αυτά που συμβαίνουν γύρω της λες και τα βλέπει όλα μέσα από τα μάτια μιας Αμερικανίδας τουρίστριας. Ταυτόχρονα, πολλοί Μεξικανοί αναγνώστες ασκούν έντονη κριτική στο βιβλίο, γιατί η Κάμμινς έχει παρερμηνεύσει και παραποιήσει τη δική τους ιστορία γεμίζοντάς τη με στερεότυπα και ανακρίβειες.
Συγκεκριμένα, ο David Bowles σε άρθρα του σχετικά με το «Ξένο χώμα» στην εφημερίδα New York Times και σε άλλες ιστοσελίδες αναφέρει συν τοις άλλοις ότι η χρήση των Ισπανικών μέσα στο βιβλίο είναι προβληματική, ξύλινη και στερείται πολιτισμικής αναφοράς. Γενικά, ισχυρίζεται ότι το βιβλίο δεν είναι αυθεντικό και υπάρχουν πολλές πολιτιστικές ανακρίβειες που κάποιος μη Μεξικανός βέβαια δεν μπορεί να αντιληφθεί, ενώ προτείνει μια λίστα βιβλίων από Μεξικανούς συγγραφείς που μπορούμε να διαβάσουμε αντί για το «Ξένο χώμα», ώστε να έρθουμε σε επαφή με αυθεντικές εμπειρίες Μεξικανών πάνω στο θέμα των καρτέλ και της μετανάστευσης.
👉Δες τη λίστα αυτών των βιβλίων παρακάτω:
- Reyna Grande: Dream Called Home & Distance Between Us
- Luis Urrea: Devil’s Highway, Into the Beautiful North
- Cristina Henríquez: Book of Unknown Americans
- Ana Raquel Minian: Undocumented Lives
- Anabel Hernández: Massacre in Mexico
- Guadalupe García McCall: All the Stars Denied
- Yuri Herrera: Signs Preceding the End of the World
- Valeria Luiselli: Tell Me How It Ends
- Oscar Cásares: Where We Come From
- Alfredo Corchado: Homelands
- Javier Zamora: Unaccompanied
- Daniel Peña: Bang
- Sylvia Zéleny: The Everything I Have Lost
- Sara Uribe: Antígona González
- Silvia Moreno García: Untamed Shore
👉Μάθε περισσότερα για τον αντίλογο που αφορά το «Ξένο χώμα» στα παρακάτω άρθρα:
Αξίζει να διαβάσεις το βιβλίο «Ξένο χώμα»;
Πάρα τον έντονο αντίλογο που έχει δημιουργηθεί στις ΗΠΑ και το Μεξικό για το «Ξένο χώμα», αν είσαι όπως εγώ που δεν έχω μελετήσει εις βάθος το θέμα της μεξικανικής μετανάστευσης και των καρτέλ ή δεν έχω έρθει σε επαφή με άλλα έργα αντίστοιχου περιεχομένου Μεξικανών συγγραφέων, τότε πιστεύω πως δε θα εντοπίσεις όλα αυτά τα προβλήματα για τα οποία κάνουν λόγο οι επικριτές του βιβλίου.
Αντιθέτως, θεωρώ ότι το «Ξένο χώμα» παρέχει αρκετές πληροφορίες και προβληματίζει για το σκληρό θέμα της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας στο Μεξικό, ενώ δίνει τροφή για σκέψη σχετικά με τα όρια του ανθρώπου όταν έρχεται αντιμέτωπος με τον άμεσο κίνδυνο για τη ζωή του. Οι χαρακτήρες είναι αρκετά καλά ανεπτυγμένοι, ενώ η γραφή είναι σύγχρονη με κινηματογραφική ροή που σε κρατάει σε μια συνεχή αγωνία και ανησυχία για αυτά που συμβαίνουν. Εν ολίγοις, είναι ένα κοινωνικό θρίλερ – αν μπορώ να το χαρακτηρίσω έτσι – που θα αιχμαλωτίσει το ενδιαφέρον σου από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Σίγουρα είναι καταιγιστικό κατά το μεγαλύτερο μέρος του, ευκολοδιάβαστο πάρα τη βαριά θεματολογία του και θα το σκέφτεσαι για αρκετές μέρες αφού το ολοκληρώσεις. Οπότε ναι, αξίζει να το διαβάσεις!
Πρόσφατα άρθρα:
